Onlangs las ik een artikel waarbij een bewering werd gedaan dat gedragingen, in eenzelfde situatie, altijd terug te leiden waren naar één en dezelfde onderliggende emotie. Dus wanneer die situatie zich voortdoet en één bepaald gedrag vertoond wordt, bij al deze personen dezelfde (sub)-emotie de basis vormt. Het was een interessant artikel, maar nergens was er een onderbouwing waaruit op te maken was waarop dit gebaseerd was anders dan uit eigen ervaring (wat overigens niet wil zeggen dat het daarom geen goed artikel was)
Eigen ervaringen kunnen nooit de garantie geven dat het daarom de absolute waarheid is. Wellicht wel voor diegene die het artikel schreef, maar niet voor de anderen.
Waarom niet? Dit komt door onze interne filters.
Wat zijn eigenlijk filters?
Zie het als een soort zeef met maar een paar gaatjes erin. Dagelijks krijgen wij heel veel informatie te verwerken. Alles wat je ziet, hoort, ruikt, proeft, voelt en dergelijke komt in dat vergiet. Omdat dit veel te veel informatie is, hebben wij een intern sorteersysteem die beslist wat er op dat moment belangrijk is. Dit systeem bepaalt dit met behulp van een aantal tools, zijnde weglatingen, vervorming en generalisatie.
Wat doet elk van die tools?
Weglatingen zorgt ervoor dat wat er op dat moment niet belangrijk is, ook niet toe doet. Stel dat je bij een kruispunt staat, dan geeft deze tool aan dat het voor het oversteken van de straat niet van belang is dat er een vogel overvliegt, welke kleur broek een persoon aan de overkant van de straat aan heeft, dat je gebakken brood ruikt, etc. De weglating zorgt ervoor dat jij je focust op de weg, de weggebruikers, verkeerslicht etc.
Vervorming is een tool die met name gebaseerd is op ervaringen en herinneringen. Zodra je iets nieuws hoort, ziet of beleeft, gaat deze tool je helpen iets te zoeken wat erop lijkt. De tool gaat graven in dat wat het al kent. Stel je rijdt op een donkere weg en je ziet een donker silhouet waarvan je niet meteen kunt herkennen wat het is. Deze tool gaat dan meteen op zoek naar wat het is. En zo kan het zijn dat je dat wat je in eerste instantie aanziet als een hert een omgevallen boom blijkt te zijn.
Generalisatie helpt ons dingen te herkennen, waardoor wij weten hoe we moeten reageren. Stel een deur. Er zijn heel veel verschillende deuren, maar in de basis is deze hetzelfde. Het kan open en dicht. Dus zodra wij iets zien wat lijkt op een deur, hoeven wij dankzij deze tool niet opnieuw uit te gaan vinden wat dit voor een voorwerp is.
Naast deze tool hebben wij ook nog toegang tot onze herinneringen, overtuigingen, waarden, beslissingen, tijd en ruimte, metaprogramma’s, interne representaties en taal. Hier zal ik eerdaags iets dieper op ingaan, maar om je een beeld te geven wat er allemaal onbewust ‘meedraait’ wil ik ze toch alvast even benoemen.
Het zijn deze tools die er dan ook voor zorgen dat wij allemaal verschillend omgaan met onze emoties. Er zijn een 4-tal oer-emoties; blijheid, bedroefdheid, bang en boosheid, die wij door onze tools verpakken met een secundaire emotie (o.a. liefde, angst, vreugde, woede, verdriet, hoop, verbazing, schaamte en walging). Secundaire emoties worden meestal gevormd door ervaringen, herinneringen, waarden en normen uit onze familiegeschiedenis, etc. Je zou kunnen zeggen ze worden gevormd door onze ‘rugzak’. Stel dat je heel boos bent en jouw boosheid is verpakt in walging, dan zou je heel anders reageren dan iemand die zijn boosheid heeft verpakt in verdriet. De boosheid kan daardoor bij beide een heel ander gedrag vertonen. En zelfs wanneer wij beide onze boosheid verpakken met verdriet, kan dit nog anders zijn, omdat wij beide andere tools inzetten als we verdrietig zijn.
Met deze informatie in mijn achterhoofd zou ikzelf niet zomaar durven te beweren dat een bepaald gedrag altijd gevoed wordt of terug te herleiden is naar één onderliggende (sub)-emotie.
